Uitleg van het Heilig Evangelie volgens Mattheüs

De lezer, die kennis maakt met deze nieuwe uitleg bij het Evangelie volgens Mattheüs, zou de indruk kunnen krijgen dat het afkomstig is uit een ver verleden. Iedereen die zich wel eens heeft bezig gehouden met bijbelstudie kent het genre van bijbelse uitleg. In de 3e eeuw was er de uitleg van Origenes, een theoloog en filosoof en de grondlegger van de bijbelse filologie; we kennen de bijbeluitleg van Johannes Chrystostomus, leraar van de Kerk uit de 4e eeuw; de uitleg ven de heilige Hiëronymus, monnik-anachoreet en schepper van de Vulgaat, die leefde in de 4e-5e eeuw; de uitleg van Theofilactus van Bulgarijë die leefde in de 11e-12e eeuw; de uitleg van Euthymius Zigabenus, een geleerde byzantijnse monnik uit de 12e eeuw en vele anderen. En dit zijn slechts de meest bekende werken met uitleg, die elk in een bepaalde periode grote invloed hebben gehad op de theologie. Maar hoe lang is dat al geleden! Het lijkt dat de tijd van een dergelijke manier van uitleggen voorbij is. We zijn gewend geraakt om te vertrouwen op ons eigen verstand. We denken dat de Evangeliën eenvoudig te begrijpen zijn. Hebben we nog wel een uitleg van het Evangelie van Mattheüs nodig’ Kunnen we het niet zelf begrijpen’ … als we tenminste de tijd nemen om het te lezen. Wie herinnert zich nu nog de waarschuwing van Johannes Chrysostomus, dat het Evangelie volgens Mattheüs juist gemakkelijk te begrijpen lijkt voor hen, die de diepte van de daarin verborgen gedachten niet begrijpen’ Juist daarom roept de tekst van Jozef Wijker verbazing en blijdschap op. De tekst biedt als het ware een innerlijk tegenwicht aan de geest van deze tijd, waarin niemand meer tijd heeft. Wij zijn niet meer gewend om langzaam en zonder haast te lezen. We lezen niet, maar kijken een tekst snel door, bladeren verder en leggen die weer weg met de gedachte dat we dat al eens eerder hebben gehoord. Jozef Wijker beluistert ieder woord van het Evangelie. Hij verheldert iedere strofe. Hij staat nauwkeurig stil bij de betekenis van iedere gebeurtenis, spreekt over de tijd en de plaats, over de betrokkenen en de getuigen. Hij verschaft daarbij uitgebreid cultuur-historische, archeologische en linguïstische informatie. Hij maakt gebruikt van interpretaties van de tekst van het Evangelie door vroegere en hedendaagse exegeten; en in het geval deze interpretaties elkaar tegenspreken, dan wendt hij zich tot de Kerkvaders, en het liefst tot Johannes Chrysostomus. De laatste tweehondervijftig jaar heerst onder professionele bijbelkenners een geheel andere geest. Zij bestuderen het Evangelie niet als een door God geïnspireerde tekst, maar als een historisch en literair geschrift met een veelheid aan culturele lagen. Volgens de orthodoxe traditie kan de Heilige Schrift alleen begrepen worden in de context van de Traditie, waar zij een onderdeel van is. Echter, volgens de heersende opvatting onder bijbelcritici is de Traditie van de Kerk niet de heilige bron van het geloof, maar is dat een verwarrend verhaal, deels zelfs gemystificeerd, een soort cryptogram, waar we de oplossing van moeten vinden; binnen het kader van een dergelijke benadering is de Heilige Schrift een soort gecodeerde tekst, die gedecodeerd moet worden. Het is niet het doel van Jozef Wijker om in discussie te treden met de critici van de Heilige Schrift en de Traditie; maar hijzelf wordt niet door hen aan het twijfelen gebracht. Hij schroomt niet om “ouderwets” te zijn. Net als de vroegere exegeten staat hij met eerbied en beving voor de Heilige Schrift als voor een Sacrament.